Is een tweede druk een retorisch middel?

Afgelopen april verscheen het Groot retorisch woordenboek, een aanstekelijk naslagwerk waarin Paul Claes en Eric Hulsens honderden stijlfiguren definiëren.

Ter gelegenheid van het verschijnen organiseerde Uitgeverij Vantilt een zoektocht naar stijlfiguren: twee weken lang maakten taalliefhebbers dagelijks kans op een exemplaar. Er verschijnt nu een tweede druk van het Groot retorisch woordenboek. ‘Een heerlijk boek,’ zei Frits Spits, ‘Nuttig en nodig,’ schreef De Volkskrant en ‘bij elk lemma valt iets te beleven,’ vond Knack. De herdruk wordt gevierd met een eenmalige prijsvraag: het is de hoogste tijd om het woordenboek zélf aan een analyse te onderwerpen.

Analyse

Is een tweede druk een retorisch middel? Mogelijk, herhaling is één van de vijf transformaties die Claes en Hulsens gebruiken om stijlfiguren te categoriseren. Andere mogelijkheden zijn vervangen, toevoegen, weglaten en verplaatsen. De transformatie herhaling kan plaatsvinden op verschillende taalniveaus. Een pleonasme is bijvoorbeeld een herhaling op semantisch niveau (‘witte sneeuw’, ‘in feite is het eigenlijk zo dat’) en voorrijm is het herhalen van de beginklanken van opeenvolgende regels (‘Krieg! ist das Losungswort. | Sieg! Und so klingt es fort’ uit Faust II).

Een tweede druk lijkt een herhaling op een ongekende schaal: niet zomaar het herhalen van een klank (‘Met melk meer mans’), een woordje (‘Regen, regen, regen!’) of zelfs een zinssnede (‘O, als ik dood zal zijn, dood zal zijn’), maar het herhalen van een complete tekst. Is er een stijlfiguur die daarbij in de buurt komt? Het citaat misschien: de ‘letterlijke herhaling van een tekst(element) in een andere tekst’? Dat lijkt niet te passen: herdrukken is het herhalen van een tekst, maar niet ín een andere tekst.

Misschien is een tweede druk wel geen herhaling? Op verzoek geeft Paul Claes zijn analyse: ‘Een herdruk lijkt mij een intertekstuele stijlfiguur: de vervanging van een eerste druk door een tweede. In dit geval mét correcties en preciseringen’. Hier is dus sprake van de transformatie vervanging, die optreedt op intertekstueel niveau: een tekst wordt vervangen door een suprieure tweede. Claes voegt met plezier de functie van dit stijlmiddel toe: ‘Het beantwoorden aan de grote vraag naar een uitverkocht boek’.

Prijsvraag

Uitgeverij Vantilt viert de tweede druk van het Groot retorisch woordenboek samen met jou! Er worden drie exemplaren weggegeven aan de beste inzenders op onderstaande prijsvraag.

Geef een reden waarom het Groot retorisch woordenboek in jouw boekenkast niet mag ontbreken. Gebruik zoveel mogelijk alliteratie in jouw antwoord.

Inzenden kan via de website van Uitgeverij Vantilt.