‘We zitten voor eeuwig aan elkaar vast. ‘Hier in het talud? Dacht het niet.’ ‘Als we eruiit kruipen is de kans groot dat we worden doodgeschoten. Tegelijk. Dus houdt je hoofd omlaag. Letterlijk. Figuurlijk buigen we nooit voor de vijand. Dat we konden vluchten door het opengeknipte prikkeldraad wil niet zeggen dat we veilig zijn. Denk niet dat ons leven nog lang duurt. Wel hebben we nog even de tijd om onze herinneringen op te halen. Een toekomst zit er voor ons niet in. Joden zijn het kwaad. Wat die gedaan hebben zeggen ze niet. Wij weten het ook niet. Ze hebben geen geweten en luisteren stom naar hun leider. Concentratiekampen genoeg. Voor iedere jood is er wel plaats. Vooral de gaskamers zijn geliefd bij de Duitsers. “Arbeit macht frei” staat er boven die kampen. Nou, wij willen wel werken. Zijn wij vrij? Een Nederlands gezin heeft mij onderdak verschaft. Ze werden verraden en doodgeschoten. Ik overleefde het en had de “mazzel” om naar een concentratiekamp gebracht te worden. Wat een zegen. Gelukkig heb ik daar geen familieleden en vrienden gezien. Ik hoop dat het goed met hen gaat. Ach, wie maak ik wat wijs? Eens zal de oorlog afgelopen zijn en ik vraag me af of de Duitsers zich dan schuldig voelen. Iets in me zegt: “Wir haben es nicht gewusst”. Moet je eens zien hoe mager we zijn. Vel over bot. Ik vrees dat we de kracht niet meer hebben om de vrijheid verderop te zoeken. Wat vind jij?’ ‘Eh, ik had het gevoel dat je doorkletste tot we dood waren. Aangezien je niet zover bent gekomen, stel ik voor om hier in het donker zo snel mogelijk vandaan te gaan. Misschien kost het ons lichamelijk veel kracht, maar onze geestkracht is sterker. Toch?’