Schrijfprobleem #30: verkeerd gebruik van perspectief

Vertelperspectief is als de camera van een film. Als deze niet correct wordt gehanteerd, raakt de lezers/kijker in de war.

Lezers zien het verhaal door het perspectief dat de schrijver heeft gekozen. Is het verhaal bijvoorbeeld geschreven in de ik-vorm, dan zal de lezer al gauw ervan uitgaan dat de ‘ik’ telkens dezelfde persoon is. Veel schrijvers gaan echter de fout in door te wisselen van perspectief.

Houd dus altijd één perspectief aan. Kies deze voordat je aan je verhaal begint om tijdrovend herschrijven te voorkomen. Daarvoor is het handig om te weten welke perspectieven je kunt hanteren. Een korte opsomming:

• Ik-perspectief: een vertellende ‘ik’ die het verhaal vanuit zijn of haar belevingswereld vertelt. De lezer krijgt dus alleen te weten wat de ‘ik’ meemaakt.
• Auctoriaal: een alwetende verteller. In deze vorm kijk je als lezer als het ware van bovenaf naar het verhaal. De schrijver heeft met dit perspectief veel vrijheid in welke informatie er wordt vrijgegeven. In dit perspectief kan de verteller een ik- of hij/zij-vorm aannemen.
• Personaal: het personele perspectief volgt doorgaan één persoon die met hij of zij wordt aangeduid, zonder dat de verteller aan het verhaal deelneemt. Vaak worden alleen de gedachten en gevoelens van dat ene persoon duidelijk gemaakt. Dit perspectief wordt het meest gehanteerd in de onvoltooid verleden tijd en maakt identificatie met het hoofdpersonage gemakkelijk voor de lezer.

Er zijn meerdere (en veelal creatieve) vormen van perspectief, zoals de jij- of wij-vorm, al zijn deze moeilijk te hanteren. Over het algemeen zijn de bovenste drie perspectieven de norm voor romans en korte verhalen. Kies hier één van en houd je hieraan.

Dit advies is natuurlijk meer een richtlijn dan een regel. Talloze bekende schrijvers wisselen van perspectief in hun verhaal. Dit doen zij echter op een manier waarmee het voor de lezer duidelijk is dat de camera zich nu op een ander personage focust. Zo gebruikt George R.R. Martin met zijn boekenreeks Het spel der tronen voor zijn hoofdstuktitels de naam van het personage vanuit wie de lezer nu het verhaal te lezen krijgt. Een andere mogelijkheid voor perspectiefwisseling is tijdens een flashback of flashforward. Weet je niet zeker of de perspectiefwisseling duidelijk genoeg is, leg het betreffende fragment dan even voor aan een proeflezer.